Biến định tính và biến định lượng đóng vai trò quan trọng trong việc xử lý dữ liệu. Tuy nhiên, nhiều khi chúng ta mắc lỗi khi đưa các biến định tính vào phân tích thay vì sử dụng các biến định lượng. Việc này có thể dẫn đến các kết quả không có ý nghĩa và không phản ánh đặc điểm của dữ liệu. Vì vậy, chúng ta cần lưu ý và kiểm tra kỹ các yêu cầu của từng phép kiểm định, như loại biến, missing value, cỡ mẫu tối thiểu,... trước khi thực hiện phân tích.
Biến định tính, còn được gọi là biến phân loại, giúp phân loại các đối tượng nghiên cứu thành các nhóm khác nhau. Khi xử lý dữ liệu, chúng ta thường sẽ mã hóa các giá trị của biến định tính thành các con số tương ứng. Tuy nhiên, các con số này chỉ mang tính chất quy ước chứ không phải là giá trị thực của biến. Ví dụ, biến độ tuổi có thể được chia thành các nhóm tuổi khác nhau, từ đó được mã hóa thành các con số từ 1 đến 4. Nhưng các con số này chỉ đơn thuần là giá trị quy ước, không phản ánh số tuổi chính xác của đối tượng.
Trong khi đó, biến định lượng có giá trị thực và có thể thuộc hai loại: liên tục và rời tạc. Biến liên tục là biến số có thể nhận bất kỳ giá trị nào trong một khoảng nhất định mà không bị gián đoạn. Ví dụ, nhiệt độ trong ngày là một biến liên tục vì nó có thể có nhiều giá trị khác nhau trong khoảng từ 20 đến 30 độ C. Trong khi đó, biến rời tạc chỉ nhận các giá trị nguyên, chẳng hạn như số con, số người trong gia đình, số lần xét nghiệm, số công nhân, số sản phẩm sản xuất ra trong một ngày.
Để xác định loại biến là định tính hay định lượng, chúng ta cần dựa vào đặc điểm dữ liệu của biến. Ví dụ, biến độ tuổi có thể là định tính nếu được chia thành các nhóm, trong khi nếu thu thập thông tin về con số tuổi chính xác của đáp viên, thì biến này sẽ là định lượng.
Những lưu ý quan trọng khi làm việc với các biến này bao gồm:
1. Biến có hai giá trị vừa là biến định tính vừa là biến định lượng:\ Các biến có hai giá trị như giới tính, quyết định mua,... được xem là vừa là định tính và định lượng. Do đó, chúng có thể tham gia vào các kiểm định yêu cầu loại biến đầu vào này.
2. Biến định tính/định lượng được quyết định bởi dữ liệu:\ Để xác định một biến là định tính hay định lượng, chúng ta cần dựa vào đặc điểm dữ liệu của biến đó. Chẳng hạn, biến độ tuổi có thể là định tính nếu được chia thành nhóm, trong khi nếu thu thập con số tuổi chính xác của đáp viên thì biến này là định lượng.
3. Chuyển đổi biến định tính về biến định lượng:\ Một biến với hai giá trị có thể được chuyển đổi thành biến giả để sử dụng trong các phân tích hồi quy, SEM. Kỹ thuật này được gọi là tạo biến giả (dummy variable) và giúp đánh giá mối quan hệ của biến định tính với các biến khác.
4. Biến định tính và định lượng trong hồi quy và SEM:\ Hồi quy và SEM là hai kiểm định yêu cầu các biến tham gia đều phải là định lượng. Do đó, khi đọc kết quả hồi quy hoặc SEM, chúng ta cần hiểu rằng biến giới tính là biến định lượng vì nó có hai giá trị, trong khi các biến độ tuổi, thu nhập, thâm niên, kinh nghiệm,... đang ở dạng giá trị thực chứ không phải giá trị quy ước. Các biến định tính đã được chuyển đổi sang dạng biến giả để tham gia vào phân tích.
Khi làm việc với các biến định tính và định lượng, chúng ta cần nhớ những lưu ý này để đảm bảo hiểu và sử dụng chính xác trong quá trình phân tích dữ liệu.
